Kościół parafialny pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Chojnowie
Pierwotny czas erygowania parafii jest nieznany
1299 – parafia sprzedaje ziemię augustianom, tym samym dokumenty zachowują imię proboszcza – Lutherusa (pierwszy znany proboszcz chojnowskiego kościoła)
1335 – książe Bolesław III czyni nadania na rzecz proboszcza w Chojnowie
1377 – książe Ludwik I uposaża proboszcza chojnowskiej parafii Guentera von Rechenberg
1390-1468 – budowa obecnego kościoła
1390 – Henryk Vogt przeznacza darowiznę na prace prowadzone przy budowie kościoła
1392 – na ten sam cel czyni zapis Piotr Weisshaupt i jego żona Małgorzata
1398 – zawaleniu ulega kościelna wieża
1400 – Henryk Kohler funduje ołtarz do kościoła
1405 – zostaje odlany kościelny dzwon
1413 – burmistrz Jan Possig zapisuje czynsze z Chojnowa, Szprotawy i Żagania rok po jego śmierci na budowę chóru
1428 (26 kwietnia) – najazd husytów, w kościelnej wieży ratunek znajduje 15 mieszczan, którzy jako jedyni ocaleją spośród mieszkańców Chojnowa, przed głównym ołtarzem śmierć ponoszą księża i ich uczniowie
1452 – książe chojnowski Henryk X pochowany w kościele
1468 – zostają założone sklepienia w nawie głównej, dobiega końca budowa kościoła (w tym kaplicy Sukienników Św. Andrzeja i Katarzyny, kruchty po stronie północnej oraz zakrystii)
I połowa XVI wieku – pomiędzy kruchtą a zakrystią zostaje wbudowana kaplica Bożywojów
1503 – pożar Chojnowa, zniszczenia dotykają również kościół
1535 – reformacja Marcina Lutra święci triumfy w Chojnowie, kościół przechodzi w ręce protestantów
1553 – dokumenty po raz pierwszy wzmiankują o budynku przykościelnej plebanii (II poł. XV w.)
1562 – kościół zostaje pokryty dachówką
1617 – w kościele zostaje pochowana księżna Anna Wirtemberska, wdowa po księciu legnickim Fryderyku IV
1633 (7 października) – działania wojny trzydziestoletniej (1618 – 1648) docierają do Chojnowa, w trakcie rabunku miasta w kościele ciężko pobity zostaje pastor Baltazar Lipsius; w mieście pojawia się epidemia dżumy
1639 – Chojnów zdobyty przez wojska szwedzkie, kościelna wieża znów staje się miejscem obronnym
1651 (31 maja) – pożar trawi hełm wieży, dachy i uszkadza dzwony, niszczy także znaczną część sklepień w nawie głównej; w tym samym roku zostaje odlany nowy dzwon, rozpoczyna się proces odbudowy chojnowskiej fary
1652 – kościół otrzymuje nowy dach pod nadzorem mistrza budowlanego Hansa Bergmanna
1653 – zostają naprawione filary i okna, odbudowuje się sklepienia naw bocznych
1656 – kościół otrzymuje dzwon odlany przez legnickiego ludwisarza Jana Schroetera
1659 – ukończono odbudowę sklepień w nawie głównej, kościelna wieża otrzymuje charakterystyczny stożkowy hełm, 27 lipca zostaje odprawione dziękczynne nabożeństwo za odbudowę kościoła
1660 – zostaje wykonana nowa chrzcielnica wraz z cynową misą
ok. 1670 – w prezbiterium zostaje ustawiony barokowy ołtarz
1671 – kościół otrzymuje nową kazalnicę
1678 – Adam Vogel, kupiec z Augsburga daruje obraz pędzla G. Ostermayera do ołtarza głównego
1682 – rada miejska zleciła malarzowi Cyprianowi Schallernowi pomalowanie i pozłocenie ołtarza
1701 – 1707 – kościół przejściowo znów należy do katolików
1813 (26 maja) – kościół staje się na dwa tygodnie lazaretem dla rannych w potyczce pod Budziwojowem żołnierzy francuskich (odwrót wojsk napoleońskich z kampanii rosyjskiej); ołtarz zamieniony na “ławę rzeźną” – miejsce amputacji rannych żołnierzy; dewastacja wnętrza świątyni
1818 – likwidacja przykościelnego cmentarza, kościół zostaje połączony z rynkiem
1908 – 1911 – w trakcie prac konserwatorskich witraże wykonują bracia Otto i Rudolf Linnemann
1947 – kościół zostaje przekazany przez władze powiatowe w Złotoryi katolickiej parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Chojnowie; zmienia wezwanie z “kościoła Najświętszej Maryi Panny” na “kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła”
1948 – w trakcie prac remontowych zostają usunięte balkony z naw bocznych
1969 – warszawski artysta Piotr Wróblewski wraz z Piotrem Kominczem wykonuje polichromie w nawach: południowej i północnej (droga krzyżowa)
1995 (1 stycznia) kościół decyzją biskupa legnickiego staje się kościołem parafialnym nowo erygowanej parafii pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Chojnowie
Na podstawie:
J. Janus, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Chojnów, Kościół parafialny ŚŚ. Piotra i Pawła, 1996 r., w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Legnicy
S. Horodecki, Chojnowska fara. Kościół pw. świętych Apostołów Piotra i Pawła (dawniej Najświętszej Maryi Panny), Chojnów 2010
Opis budowli i jej wyposażenia
Chojnowski kościół farny jest świetnym przykładem śląskiej szkoły budowlanej okresu gotyku. To trzynawowa bazylika o prezbiterium od wschodu zamkniętym pięciobocznie. W północno-zachodnim narożniku wznosi się masywna kwadratowa wieża zwieńczona renesansową attyką (ozdobną ścianką ponad gzymsem koronującym) i namiotowym hełmem. Późnogotycki schodkowy szczyt fasady wypełnia dekoracja w formie kratownic okiennych. Elewacje boczne zostały opięte wysokimi przyporami i przeprute ostrołukowymi oknami wypełnionymi geometryczną ażurową dekoracją – maswerkami. Od północy do nawy przylega zakrystia (z XVI w.), kaplica rodu Bożywojów (z poł. XVI w.) oraz kruchta o renesansowym szczycie, otwarta w przyziemiu dwoma arkadami z łukami w ośli grzbiet. Do nawy południowej przylega kaplica Sukienników pw. św. św. Andrzeja i Katarzyny z 1469 r.
W 1468 r. wnętrze kościoła przekryto sklepieniami gwiaździstymi (odbudowane w poł. XVII w.). Podobnie sklepiono w połowie XVI w. kaplicę Bożywojów, natomiast w kruchcie północnej zastosowano sklepienie trójpodporowe, zwane także piastowskim. Wsporniki i zworniki otrzymały płaskorzeźbioną dekorację, a w ścianach kruchty znajdują się wnęki z trójlistnymi łukami.
Wczesnobarokowy ołtarz główny z ok. 1661 r. zdobią figury patronów świątyni oraz Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu. W 1678 r. Adam Vogel podarował do niego obraz „Zmartwychwstanie” Georga Ostermeyera. W nawie północnej znajduje się cenny poźnogotycki tryptyk ołtarzowy Świętych Dziewic, powstały ok. 1500 r., w szafie umieszczono figurę Madonny (nowa), a w skrzydłach – płaskorzeźby ze świętymi dziewicami i scenę Zwiastowania na odwrociu.
Wczesnobarokowa ambona pochodzi z 1671 r. Wsparty na figurze anioła kosz zdobią figury Ewangelistów i św. Jana Chrzciciela oraz bardzo plastycznie rzeźbione pęki i zwisy owoców, a na baldachimie – aniołki trzymające narzędzia Męki Pańskiej i Chrystus Zbawiciel.
Chrzcielnica pochodzi z 1660 r. Również w XVII w. namalowano obrazy: „Ostatnia Wieczerza” oraz „Biczowanie Chrystusa”, wiszące w nawie południowej. Tamże przy ołtarzu znajdują się figury św. św. Piotra i Pawła pochodzące z Brzeżan – piękne przykłady lwowskiej rzeźby barokowej.
Nad wejściem północnym umieszczono kutą kratę z 1608 r. z nieistniejącego nagrobka księżnej Anny Wirtemberskiej.
Na ścianach i elewacjach znajduje się interesujący zespół epitafiów, m.in. renesansowe – Caspara Hartera (zm. 1569), z postacią klęczącą pod krucyfiksem, czy barokowe – Theodora Rolla (zm. 1709), z siedzącą na sarkofagu figurą kobiecą i tablicą inskrypcyjną powyżej a Chronosem w zwieńczeniu. W kaplicy Bożywojów renesansowa płyta nagrobna Wolfa v. Bouswoya wykonana w 1551 r. Co ciekawe, zmarły został przedstawiony w rycerskiej zbroi, ale z biretem na głowie.